Spellen en taal in het basisonderwijs

SPELLEN EN TAAL
IN HET BASISONDERWIJS

Hendrik Cornilly

Even voorstellen... Het Vlaams Spellenarchief is een vzw die het bord- en gezelschapsspel op alle mogelijke manieren wll promoten.' Om aan die doelstelling te kunnen voldoen, verzorgen wee een aantal activiteiten:

•   publicatie van de gids gezelschapsspellen met recensies van meer dan 1150 spellen;

•   publicatie van themabrochures: taalspellen, kleuterspellen, motorische vaardigheden, spellen & mavo, wiskunde & spellen,...;

coördinatie van de spellenclubs in Vlaanderen (reeds 13 over alle Vlaamse provincies);

•   begeleide tentoonstelllngen voor een breed publiek in de herfst;

•   doelgerichte voordrachten en lezingen het hele jaar door;

•   beheer van het eigenlijke Spellenarchief met ± 2000 spellen;

vertalen van buitenlandse spelregels;

•   uitgebreide activiteiten op Internet: informatie over voordrachten, spellenclub, selectielijsten, links naar andere sites over de hele wereld en meer dan 260 vertalingen van vooral Duitse spellen;

http://user.online.be/-pnotebaert

E-MAIL: piet.notebaert@pandora.be

•   testcentrum voor nieuwe spellen van Vlaamse auteurs;

extern jurylid voor de Deutscher Spiele Preise;

•   en heel veel leuke testavonden...

De verschillende soorten taalspellen die in het Spellenarchief aanwezig zijn, willen we in deze bijdrage op een overzichtelijk manier aan u voorstellen. Per rubriek - de indeling is uiteraard voor verandering vatbaar - geven we een aantal voorbeelden van spellen. Bij elk spel staan achtereenvolgens vermeld: titel, uitgever, richtprijs in BEF, beschikbaarheid3, en de leeftijd waarop het spel aangeleerd kan worden. Alle vermelde spellen staan ultvoerig beschreven in de Gids Gezelschapsspellen, een jaarlijkse uitgave van de vzw Vlaams Spellenarchief.(4)

1 WAAROM SPELLEN IN DE LES NEDERLANDS?

Taal is een gezelschapsspel...

Taal deelt mee, spreekt, vraagt, reageert en speelt op situaties in. Taal schept een band en brengt mensen samen. Taal kan echter ook mislelden, de andere op een dwaalspoor zetten en een winnaar aanduiden. Al deze facetten komen ook in een goed gezelschapsspel voor. Wat is er immers leuker dan te beseffen dat je eigen creativiteit en capaciteiten ervoor gezorgd hebben dat je het spel wint? Een spel waarbij je

118   Hendrik Cornilly

volledig afhankelijk bent van externe factoren wordt slechts één keer gespeeld. Spellen waarbij je het gevoel hebt dat je zelf iets kan forceren, liggen bovenaan in de kast. Misschien kent daarom iedereen wel het spel TAAL?

Spelen in de les...

Heel wat spellen trainen of ondersteunen een belangrijke deeltaak in het taalonderwijs. Iedereen wijst SCRABBLE aan als het prototype taalspel. Terecht. Maar er zijn nog veel meer spellen die op één of andere wijze in de lessen taal hun nut kunnen bewijzen. We proberen u niet te overtuigen om elke week een taalspel in de klas te spelen. Wel geven we u een aantal tips, ideeën en suggesties om bepaalde vaardigheden op een ludieke, speelse manier in uw klas ult te proberen.

2 LETTER-, SPELLING- EN WOORD-LEERSPELLEN

Bij deze spellen is het hoofddoel: het bijleren, ontdekken en inoefenen van nieuwe taalinzichten en leerstofonderdelen.5 In de eerste groep spellen gaat het voornamelijk om het leren van de letters en het inoefenen daarvan door middel van eenvoudige beeld-letterkaartjes. De tweede groep spellen legt de nadruk op het juist leren spellen van woorden en werkwoorden. In de derde groep worden nieuwe woorden aangebracht en speelt vooral de inhoudelijke betekenis een belangrijke rol.

2.1 Beginnend lezen

2.2 Spelling-spellen

SPELLEN EN TAAL IN HET BASISONDERWIJS   119

2.3 Woord-spellen

3 MET LETTERS WOORDEN VORMEN

Hier wordt met letters gespeeld en gespeld. Bij de SCRABBLE-variaties beschikken de spelers 'elk over een aantal letters. Daarmee moeten ze meestal woorden vormen die in kruiswoordvorm op een speelbord gelegd worden. In andere gevallen is het de bedoeling om zoveel mogelijk woorden te vinden uitgaande van de eigen lettervoorraad. Daarbij kunnen eventueel tal van voorwaarden gesteld worden.

3.1 Scrabble-variaties

120   Hendrik Cornilly

3.2 Boggle-variaties

3.3 Andere

4 WOORDEN ZOEKEN...

Bij al deze spellen is de hoofdopdracht: het vinden van een welbepaald woord. De informatie die daarvoor ter beschikking staat, kan echter sterk variëren van spel tot spel. Vandaar een verdere opdeling van deze uitgebreide groep spellen.

4.1 ... met een bepaalde beginletter

Uitgaande van een thema, voorwaarde of figuur worden woorden gezocht met een welbepaalde beginletter.

SPELLEN EN TAAL IN HET BASISONDERWIJS   121

4.2 ... door vragen te stellen

Door het gericht stellen van vragen probeert een speler zoveel mogelijk informatie over een woord te verzamelen. De tegenspelers antwoorden daarbij meestal enkel met ja of neen.

4.3 ... door een tekening of uitbeelding

Woorden zoeken en raden is ook hier de boodschap. Een speler vertrekt in dit geval enkel van een tekening, een uitbeelding of de mimiek van een medespeler. Taal en visualisatie worden hier gecombineerd.

5 ASSOCIATIE- EN IMPROVISATIESPELLEN

Deze woord- en taalspellen spelen 'echt' met taal: durven spreken, associëren, omschrijven, verzinnen en improviseren komen hier ruimschoots aan bod. Taal is bij deze spellen het belangrijkste spelmechanisme. Enkele van de vermelde spellen zijn pas vanaf het secundair onderwijs echt bruikbaar. Ze worden toch in de lijst opgenomen omdat ze ideeën bevatten die ook al vanaf de derde graad lager onderwijs uitgeprobeerd kunnen worden.

122   Hendrik Cornilly

6 GEEN 'ECHTE' TAALSPELLEN

Zoals al in de inleiding gezegd: taal is zowat in elk gezelschapsspel van groot belang. Toch zijn er enkele niet-zo-meteen-echte-taalspellen waarbij taal- en woordgebruik een heel belangrijke rol spelen. Hieronder enkele voorbeelden.

6.1 Raadselspellen

6.2 Quizspellen

SPELLEN EN TAAL IN HET BASISONDERWIJS   123

6.3 Andere

NOTEN

1   Een meer uitgebreide versie met een korte beschrijving van elk gezelschapsspel is verschenen in Vorik 28/3 (jan.-feb. 1999), p. 45-62.

2 MEDEWERKERS van het Vlaams Spellenarchief: Piet Notebaert, Hendrik Cornilly, Ans Loncke en Peter Vosters. Suggesties, vragen en opmerkingen zijn steeds welkom bij Piet Notebaert en Hendrik Cornilly die verantwoordelijk zijn voor het onderwijs.

ADRES: Vlaams Spellenarchief vzw, p/a Piet Notebaert, Brugeoisestraat 11, 8310 Brugge (Assebroek), tel. (050)35 93 07, E-MAIL piet.notebaert@pandora.be.

3   Nuttige adressen in verband met de beschikbaarheid van 'minder bekende' spellen:

•   Spellen van de Noord-Nederlandse Stempel- & Leermiddelenfabriek (= NN Stempel & LMF) zijn enkel te koop in de didactische vakhandel, onder andere bij Baert nv, Essenestraat 16, 1740 Ternat, tel. (02)583 56 56, fax (02)581 02 82.

•   Spellen van Moritz Egetmeyer worden in België verdeeld via het 'Institut Beige de Kinésiologie' te Brussel, tel. (02)625 26 86.

•   Duitstalige spellen worden het best aangeschaft via één van de volgende postorderbedrijven (heel vlotte én goede levering!):

•  Magnus Spiele, Postfach 1644, D-68506 Viernheim, tel./ fax 00-49-6204-73264

•  Games & Kites, Untergasse 6, D-61200 Wölfersheim, fax 00-49-6036-5925

•  Spiel-Teufel, Eisenhutweg 10, D-70374 Stuttgart, fax 00-49-711-5360 716

•  Adam Spielt, Königsberger Strasse 10, D-61169 Friedberg, fax 00-49-603163761

•  Die Spieleschachtel, Im Förstlen 2, D-72555 Metzingen, fax 00-49-7123-20732

4 De Gids Gezelschapsspellen kan besteld worden door overschrijving van 500 BEF op rekeningnummer 001-3249884-72 van de vzw Vlaams Spellenarchief, Brugeoisestraat 11, 8310 Brugge (Assebroek), met de vermelding '1 ex. spelgids'.

5 Net zoals er in het Nederlands veel eenvoudige spellen bestaan om kinderen vertrouwd te maken met letters, spelling en woorden, zo bestaan er ook heel wat spellen die hetzelfde doen om een andere taal aan te leren.