Edelachtbare! Argumentatie in het recht, ter voorbereiding op het schoolexamen Spreekvaardigheid Nederlands

Edelachtbare! Argumentatie in het recht, ter voorbereiding op het schoolexamen Spreekvaardigheid Nederlands
Ans Veltman - van den Bos
(docente Nederlands VWO, Stedelijke Scholengemeenschap Nijmegen)

In het kader van de aansluiting vwo-wo biedt de faculteit Rechten van de Katholieke Universiteit Nijmegen aan een aantal scholen in de regio Nijmegen een proefrechtbank aan. De sectie Nederlands van de Stedelijke Scholengemeenschap Nijmegen maakt daar dankbaar gebruik van ter voorbereiding van het debat als onderdeel van het schoolexamen spreekvaardigheid. De opbouw van een goede argumentatie staat centraal.

Exameneisen Spreekvaardigheid Nederlandse Taalkunde 2003-2004

Het schoolexamen heeft betrekking op de eindtermen van de volgende domeinen:

• B (mondelinge taalvaardigheid)
• C (schrijfvaardigheid)
• D (argumentatieve vaardigheden)
• E (literatuur)
• F (oriëntatie op studie en beroep)

Mondelinge taalvaardigheid wordt getoetst door middel van een voordracht met vragen na, door middel van een discussie of door een combinatie van beide.

De voordracht met vragen na kan door meer kandidaten (max. 3) in samenwerking worden voorbereid en gehouden; de discussie wordt gevoerd door maximaal 6 kandidaten.

Schrijfvaardigheid wordt getoetst door middel van een gedocumenteerde tekst; de opdracht voor een gedocumenteerde tekst, waarvan tekstsoort, doel en publiek gegeven zijn, sluit aan op het schrijfdossier van het handelingsdeel; voorwaarde is dat het handelingsdeel - het samenstellen van het schrijfdossier - naar behoren is afgerond.

Argumentatieve vaardigheden worden getoetst in samenhang met mondelinge taalvaardigheid en schrijfvaardigheid.

Na de experimenten tijdens de invoering van de Tweede Fase bleek het debat op de SSgN de voorkeur te verdienen. In alle geledingen wordt deze vorm van spreekvaardigheid gewaardeerd, zowel door docenten als de leerlingen. Het aan strakke regels gebonden debat biedt de kandidaten een goede gelegenheid zich optimaal voor te bereiden en de docent kan met behulp van een leerlingenjury een afgewogen oordeel geven. Voor leerlingen die om een of andere reden kiezen voor de monoloog, blijft die mogelijkheid uiteraard open.

Discussie wordt gepraktiseerd tijdens de gewone lessen Nederlands. Deze vorm van spreekvaardigheid leent zich echter minder goed voor een gerichte beoordeling in het kader van een schoolexamen.

Externe mogelijkheden om debatvaardigheden te vergroten zijn de Nationale Debat-kampioenschappen en Het Lagerhuis. De Katholieke Universiteit Nijmegen biedt met de proefrechtbank een prachtige gelegenheid om de tongen te scherpen voor de woordenstrijd. Over deze unieke vorm van debatteren wil ik straks iets meer vertellen.

Voorbereiding
De leerlingen in de voorlaatste klassen bereiden zich voor op het schoolexamen spreekvaardigheid in de tweede helft van het schooljaar. Zij moeten achtergrondmateriaal verzamelen om hun stelling te kunnen verdedigen. Daartoe wordt een debatdossier aangelegd, dat toegevoegd wordt aan hun schrijfdossier. Op die manier kan de docent controleren of er inderdaad gewerkt wordt met feitenmateriaal en zakelijke gegevens en niet uitsluitend op emotie en gevoel. Een debat dient namelijk vooral een zakelijke aangelegenheid te zijn. Vrijwel elke methode Nederlands biedt goed materiaal om het debat voor te bereiden.

Beoordeling
De beoordeling van het debat, waarbij tweetallen elkaar met woorden bestrijden, vindt plaats aan de hand van een beoordelingsformulier, waarop de vier juryleden zowel de individuele debattanten als de gehele groep beoordelen. Deze formulieren en de jurypresentatie leveren een bijdrage aan het rapportcijfer. De docent bepaalt tenslotte het schoolexamencijfer voor de individuele leerling.

Proefrechtbank
Een goede oefening in argumentatietechnieken is de proefrechtbank. De Rechtenfaculteit van de KUN (in 2004 omgedoopt in Radboud Universiteit) organiseert met een aantal scholen in de regio een Proefrechtbank. Tijdens de voorbereiding voor de proefrechtbank kunnen alle leerlingen uit 5vwo een hoorcollege Inleidend Recht volgen, waarbij zij aantekeningen moeten maken. Het meest geschikt voor de proefrechtbank is 5 vwo, al is het natuurlijk ook mogelijk hiervoor een andere klas te kiezen.

Argumentatie in het recht
De leerlingen kunnen vervolgens deelopdrachten geven enz. Het is niet de bedoeling dat twee leerlingen per klas het werk doen en de anderen udentie heeft b een aantal casussen bestuderen, vervat in een reader Argumentatie in het recht. De leerlingen kunnen op die manier kennis opdoen van juridisch taalgebruik en inzicht verwerven in de wijze waarop een rechterlijk vonnis tot stand komt. Enkele juridische begrippen worden verklaard en de inrichting van de rechterlijke macht in Nederland wordt uitgelegd. Ook het verschil tussen strafrecht en civiel recht komt aan de orde. De proefrechtbank leent zich ook voor vakoverstijgende samenwerking met de vakken economie of maatschappijleer.

Er worden instructies gegeven voor het lezen van rechterlijke uitspraken, tips voor het schrijven van een pleitnota. Zoals:

• Zorg voor een goede aanhef (Geacht College of Geachte President).
• Zorg voor een 'knallende'openingszin en een goede afsluiting.
• Maak een onderscheid tussen de feiten, het recht (het wetsartikel) en de conclusie.
• Probeer herhalingen te voorkomen.
• Kom tot een echte conclusie ('Gezien het hiervoor gestelde vorder ik namens mijn cliënt dat  meneer X wordt veroordeeld tot …').

en tips voor het houden van een pleidooi zoals:

• Zorg dat je de rechter en de griffier kunt aankijken.
• Overhandig de rechter, de griffier en tegenpartij een pleitnota.
• Spreek de rechter op juiste toon aan ('Geachte President').
• Praat rustig en met het gezicht naar de rechter gericht.
• Denk aan een goede presentatiehouding.
• Zorg voor een 'knallende'openingszin en een goede afsluiting.

De docent krijgt vooraf de uitspraak van de rechters in de genoemde zaken, zodat er een aardige discussie kan ontstaan als leerlingen hun argumentatie vergelijken met die van de rechter in casu.

Zitting proefrechtbank
Voor de zitting van de proefrechtbank melden zich vrijwilligers aan als advocaat. Zij worden bij het voorbereiden van hun pleitnota ondersteund door hun klasgenoten. Het optreden vindt plaats in de aula. Een heuse rechter of wetenschappelijk medewerker van de juridische faculteit vormt met enkele leerlingen een meervoudige Kamer. Tot nu toe bereidden studenten van het pleitgenootschap Rota Carolina zich eveneens voor op de casus. Zij konden na afloop van het pleidooi van de leerlingen hun verhaal naar voren brengen, zodat de leerlingen het verschil konden horen. Waarschijnlijk wordt in de toekomst geen gebruik meer gemaakt van deze studenten, omdat inmiddels de scholen met hun leerlingen een hoog niveau weten te bereiken.

De advocaten van beide partijen dragen een toga en nemen plaats achter een katheder. De tribune wordt bevolkt door de overige klasgenoten. De casus die in de openbare zitting van de rechtbank op de rol staat, is elk jaar verschillend en de begeleidende docenten weten niet waartoe de rechter in de jurisprudentie heeft besloten en op welke gronden. Net als bij hun examendebat kunnen leerlingen zich goed voorbereiden via deskundigen en andere bronnen. Het schrijven van de pleitnota is een waardevolle opdracht voor de hele groep. Men kan in tweetallen werken, deelopdrachten geven enz. Het is niet de bedoeling dat twee leerlingen per klas het werk doen en de anderen niets.

Als de grote dag daar is, houden de advocaten hun pleidooi, voorafgegaan door de dagvaarding, de conclusie van antwoord, repliek en dupliek. De rechter stelt vragen en wijst na overleg met de andere leden van de rechtbank vonnis.

De pleidooien staan weliswaar volledig uitgeschreven op papier, maar het zal duidelijk zijn dat de voordracht, het bespelen van het publiek en de interactie met de rechtbank ook een rol spelen bij het uiteindelijke resultaat. Het reageren op de tegenpartij wordt tot kunst verheven.

De uitspraak van de rechtbank heeft de wet als basis, maar de strafmaat of de zwaarte van de veroordeling kan zeker beïnvloed worden door het betoog van de advocaten van de eisende of de gedaagde partij.

Beoordeling
De beloning voor het optreden kan bestaan uit verschillende componenten. Als de sprekers een uitstekende presentatie hebben geleverd, kan de docent besluiten dit optreden te honoreren met een cijfer, dat geldt als schoolexamencijfer. Als de docent of de leerling niet geheel tevreden is, kan de leerling ingeroosterd worden bij de reguliere debatten.

Duidelijk moet zijn dat het een proefrechtbank is. De druk is groot en de omstandigheden zijn ongewoon. Dat kan middelmatige sprekers boven zichzelf uittillen, maar ook goede sprekers benadelen. De proefrechtbank biedt een unieke kans om argumentatievaardigheden te trainen en te tonen, maar mag nooit als een verzwaring van het examen gelden.

Ten behoeve van het schrijfdossier kunnen pleitnota's worden opgezet en uitgeschreven. In het kadert van oriëntatie op vervolgstudie en beroep is een kijkje achter de schermen van het juridisch bedrijf een goede zaak.