Sandy Reinenbergh & Veerle Frateur · 21ste Conferentie Het Schoolvak Nederlands · 2007 · pagina 158 - 162
EENENTWINTIGSTE CONFERENTIE HET SCHOOLVAK NEDERLANDS
Ronde 1
Taalgericht naar werk; een kader voor de integrale aanpak van taal & vak in beroepsgerichte opleidingen
Sandy Reinenbergh, en Veerle Frateur
Lingua polis, Antwerpen sandy.reinenbergh@ua.ac.be veerle.frateur@ua.ac.be
Uitval van laagtaalvaardige cursisten
De aanleiding voor het project Taalgericht naar werk is het alarmerende signaal vanuit Centra voor Volwassenenonderwijs en de 4e graad secundair onderwijs dat ze steeds meer worden geconfronteerd met laagtaalvaardige cursisten(32) die door een beperkte kennis van het Nederlands problemen ondervinden om een beroepsgerichte opleiding te volgen.
Problemen die door tal van centra en scholen worden aangehaald, zijn dat de cursisten de uitleg en de instructies van de vakdocent niet begrijpen, een beperkte woordenschat hebben, geen heldere antwoorden op toetsen of examens kunnen formuleren, weinig participeren aan gesprekken in de klas, niet volwaardig aan groepswerk met Nederlandstalige cursisten kunnen deelnemen.
Schooltaal en tekort aan ondersteuning
Dat het voor cursisten die slechts een basiskennis Nederlands hebben verworven moeilijk is om een opleiding te volgen, lijkt aannemelijk. Maar waarom slagen cursisten die een redelijke kennis van het Nederlands hebben er niet in om een beroepsgerichte opleiding te volgen?
Eén van de welbekende oorzaken is `schooltaal'. De taal die op school in instructies en teksten wordt gehanteerd, is veel abstracter dan de alledaagse taal waarmee cursisten in het gewone leven worden geconfronteerd. Dit is echter niet de enige oorzaak. Als we het probleem van naderbij bekijken dan blijkt dat taalzwakke cursisten te weinig de nodige taalondersteuning van vakdocenten krijgen. Zonder die nodige taalonder-
32 Om de communicatie te vergemakkelijken wordt in dit document de benaming 'cursist' gebruikt om cursisten én leerlingen aan te duiden.
158
9. Taalbeleid
steuning kunnen laagtaalvaardige cursisten helaas niet op een volwaardige manier aan het onderwijs deelnemen.
Men kan ervan uitgaan dat het de taak is van élke docent om aan cursisten de nodige taalondersteuning aan te bieden en hen te begeleiden bij het bevorderen van hun taalontwikkeling. Taal leren is immers een proces van levenslang leren en moet ook verder worden geoefend en begeleid na de NT2-klas. In de praktijk blijkt echter dat veel vakdocenten tijdens de lerarenopleiding niet de handvatten hebben aangereikt gekregen om de nodige ondersteuning te geven bij het taalverwervingsproces van taalzwakke cursisten. Ze weten niet hoe ze met laagtaalvaardige cursisten moeten omgaan en beschikken niet over geschikte taalinstrumenten die vereist zijn om laagtaalvaardige cursisten hun einddoel - het behalen van een beroepskwalificatie - te doen bereiken.
Project Taalgericht naar werk
Deze twee hoofdproblemen - een deficiënte taalvaardigheid en het gebrek aan voldoende taalondersteuning - leiden ertoe dat veel cursisten vroegtijdig afhaken, anderen net de eindmeet niet halen en/of na het afstuderen blijvende taalproblemen ondervinden in de reële werkcontext.
De uitdaging is:
- "Hoe kunnen we ervoor zorgen dat laagtaalvaardige cursisten op een volwaardige en succesvolle manier aan onderwijs en later aan de arbeidsmarkt kunnen deelnemen"? Concreet: "Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de taalontwikkeling van laagtaalvaardige cursisten tijdens de vakopleiding en zelfs nog tijdens de beroepsuitoefening vooruitgaat?"
"Hoe kunnen we directies en vakdocenten ondersteunen om de noodzakelijke taalondersteuning aan laagtaalvaardige cursisten te geven?"
Het Huis van het Nederlands Antwerpen start in 2006 (november 2006 – oktober 2007) met het project Van Geïntegreerd Onderwijs naar Werk. Er nemen twee piloot-centra deel aan het project: SCVO SIVO afdeling Haartooi Hulpkapper en het Leonardo Lyceum vierde graad BSO opleiding Gediplomeerde Verpleegkunde. Tijdens het project krijgen zij respectievelijk taalondersteuning van het SCVO Sité en VDAB in de vorm van een talig beroepsgericht neventraject en/of Nederlands op de Opleidingsvloer voor de cursisten. Verder krijgen de centra organisatorische en didactische ondersteuning bij de implementatie van geïntegreerd vakonderwijs. De twee centra bevinden zich qua taalbeleid in een verschillende fase: SIVO is al enkele jaren bezig met acties rond taalbeleid, het Leonardo Lyceum staat nog in de prille beginfase.
159
EENENTWINTIGSTE CONFERENTIE HET SCHOOLVAK NEDERLANDS
Een kader voor de integrale aanpak van taal & vak, en een taalbeleidsplan
Voor het project stelt Linguapolis, Instituut voor Taal en Communicatie van de Universiteit Antwerpen een kader samen voor de integrale aanpak van taal & vak in beroepsgerichte opleidingen. Ook wordt een taalbeleidsplan in educatieve context ontwikkeld.
De publicatie geeft handvatten aan schoolmanagement, middenkader, taal- en vakdocenten om taalbeleid en geïntegreerd vakonderwijs binnen de eigen school op organisatorisch en didactisch vlak te implementeren.
De publicatie bestaat uit vier luiken:
- Het eerste luik biedt een beschrijving van de beginsituatie en geïntegreerd vakonderwijs als oplossing.
- Het tweede luik bevat stappenplannen voor directies/coordinatoren om geïntegreerd vakonderwijs organisatorisch en didactisch te implementeren en een stap-penplan voor het schrijven van een taalbeleidsplan.
Het derde luik bestaat uit stappenplannen voor de vakdocenten om geïntegreerd vakonderwijs praktisch en didactisch te implementeren. Hierbij hoort ook een aantal voorbeeldinstrumenten die kunnen worden ingezet en beschrijvingen van verschillende voorbeelden van good practice.
- Het vierde luik bestaat uit een stappenplan om taalbeleid te implementeren en een taalbeleidsplan op te stellen.
Taalgericht naar werk via geïntegreerd vakonderwijs
In het secundair onderwijs en VDAB wordt met succes volop geëxperimenteerd met de principes van geïntegreerd vakonderwijs. In de centra voor volwassenenonderwijs gebeurt dit momenteel nog te weinig.
Onder geïntegreerd vakonderwijs verstaan we onderwijs waarbij zowel taal- als vakkennis vanuit de beroepscontext wordt aangeleerd. In geïntegreerd vakonderwijs wordt taal meteen geleerd en toegepast in de beroepscontext. Hierdoor blijft het geleerde beter hangen en kan het beter worden geconsolideerd.
Bij centra en scholen die pas beginnen met taalvaardiger onderwijs zien we dat ze geneigd zijn om te kiezen voor extra taalcursussen en taalondersteuning naast de vak-
160
9. Taalbeleid
opleiding. Dit gebeurt vanuit de optiek "ze moeten eerst goed Nederlands leren". Hierdoor blijft taalondersteuning vaak aan de zijlijn van de opleiding staan. Vakdocenten bekijken taalvaardigheid als iets dat buiten hun bevoegdheid en takenpakket valt. Taalondersteuning wordt bij wijze van spreken een cursus Eerste Hulp bij Taalproblemen, wat regelrecht ingaat tegen de aard van taalverwerving. Het verwerven van taal is een proces van levenslang leren dat door het hele centrum en alle docenten op een structurele manier moet worden aangepakt. Centra en scholen kunnen dit door gedurende de hele vakopleiding geïntegreerd vakonderwijs aan te bieden. Dit betekent onderwijs waarbij taal en vak vanuit de beroepscontext worden aangeleerd en toegepast waardoor een betere consolidering wordt gegarandeerd.
Geïntegreerd vakonderwijs kan zich aandienen in verschillende vormen: taalgericht vakonderwijs, Nederlands op de Opleidingsvloer, talig beroepsgerichte neventrajecten en talig beroepsgerichte voortrajecten.
Taalgericht vakonderwijs
Taalgericht vakonderwijs zoekt naar de mogelijkheden om zowel het leren van het vak áls taal de nodige aandacht te geven in de vaklessen. Doordat de cursist tijdens de vaklessen de nodige taalsteun van de vakdocent zélf krijgt aangeboden, begrijpt de cursist de lessen veel beter en hoeft de vakdocent de lat op inhoudelijk vlak niet lager te leggen. De vakdocent bereikt dit door voldoende context, taalsteun en interactie aan te bieden in de vakles.
Figuur: De drie pijlers van taalgericht vakonderwijs zijn interactie, context en taalsteun.
161
EENENTWINTIGSTE CONFERENTIE HET SCHOOLVAK NEDERLANDS
Nederlands op de opleidingsvloer
Bij Nederlands op de opleidingsvloer (Nodo) staan de vak- en taaldocent meestal samen voor de klas tijdens de valdes. De vakdocent geeft de vakles en de taaldocent onderbreekt enkel als het taaltekort van cursisten een probleem vormt voor het volgen van de les. Een andere mogelijkheid is dat cursisten in het practicumlokaal tegenover de taaldocent de handelingen die ze uitvoeren verwoorden, het materiaal dat ze hanteren benoemen of vertellen waarom ze een handeling hebben gedaan. Indien nodig neemt de taaldocent taalzwakkere cursisten ook apart om bepaalde lesonderdelen eerst op maat van de cursisten aan te brengen of in te oefenen. Nodo is dus remediërend van aard.
Talig beroepsgericht neventraject
Dit bestaat uit aparte taallessen die door de taaldocent worden gegeven, maar die wél gelijktijdig met en op de locatie van de vakopleiding plaatsvinden. De inhoud is gebaseerd op de specifieke beroeps- of opleidingsgerichte context. Integratie van vak en taal vertaalt zich hier eveneens in de wisselwerking tussen taal- en vakdocent. Er vindt structureel overleg plaats over de inhoud en didactiek.
Talig beroepsgericht voortraject
Een andere vorm van geïntegreerd onderwijs is de organisatie van een talig beroepsgericht voortraject. Het is een talige voorbereiding op de vakopleiding. Ook hier is er een nauwe samenwerking tussen taal- en vakdocent.
Ronde 2
Nieuwe Vormen van Taal Leren vraagt een nieuwe rol van de leraar Nederlands en zijn collega's
Bart van der Leeuw en Werner Schrauwen Fontys Pabo, Den Bosch
EHSAL, Brussel
bt.vanderleeuw@fontys.nl
werner.schrauwen 1 @telenet. be
De afgelopen jaren is er zowel in de publieke media als in de vakpers een discussie gaande over nieuwe vormen van leren. In Vlaanderen spreekt men in dit verband over
162
