Actieonderzoek als stimulans voor een positieve leesattitude bij studenten uit de lerarenopleiding

28ste HSN-CONFERENTIE

Ronde 6

Iris Vansteelandt, Magda Mommaerts, Inge Landuyt & Deeviet Caelen AP Hogeschool, Antwerpen

Contact: iris.vansteelandt@ap.be

Actieonderzoek als stimulans voor een positieve leesattitude bij studenten uit de lerarenopleiding

1. Aanleiding van het onderzoek

Uit de PISA- (2009) en PIRLS (2006)-onderzoeken is duidelijk geworden dat het niet goed zit met de leesattitude van onze kinderen en jongeren. Vlaamse scholieren lezen goed, maar blijkbaar doen ze het niet graag. Leerkrachten spelen een belangrijke rol in het doorgeven van een positieve leesattitude aan hun leerlingen. Daarom onderzoeken we hoe er binnen de lerarenopleiding op een innovatieve manier kan worden gewerkt aan een betere leesattitude. Dit driejarig onderzoek volgt in de eerste plaats studenten Lerarenopleiding ‘Kleuteronderwijs’, ‘Lager Onderwijs’ en ‘Secundair Onderwijs’ van de Artesis Plantijn Hogeschool Antwerpen die in het academiejaar 2012-2013 aan hun opleiding zijn begonnen.

1. Doelstellingen van het onderzoek We formuleerden volgende onderzoeksvragen:

2. Hoe is het gesteld met de leesattitude van aspirant-leerkrachten (kleuter, lager of secundair) en is er een evolutie merkbaar tijdens hun opleiding (nulmeting jaar 1 en opvolging jaar 2 en jaar 3)?

3. Is er een samenhang tussen ‘gender’, ‘keuze lerarenopleiding’, ‘inschatting leesvaardigheid’, ‘leesgedrag’ en ‘leesattitude’ en kunnen we op basis van deze factoren lees(attitude)profielen van de aspirant-leerkrachten samenstellen?

4. Hebben actieonderzoek en participatieve leesacties (in combinatie met een bestaand curriculum) een effect op de leesattitude van aspirant-leerkrachten?

Op basis van literatuurstudie wordt een conceptueel kader ontwikkeld dat als basis dient voor drie schriftelijke bevragingen en voor focusgroepgesprekken (onderzoeksvraag 1). De data worden verder statistisch geëxploreerd en via clustering worden leesprofielen in kaart gebracht (onderzoeksvraag 2). Actieonderzoek wordt ingezet en er worden leesattitudeversterkende acties ontwikkeld en uitgevoerd, gebaseerd op actueel motivatie-/participatieonderzoek (onderzoeksvraag 3).

136

5. Lerarenopleiding basisonderwijs

3. Kader

We kiezen ervoor om de leesattitude voornamelijk te beïnvloeden via leesmotivatie. De kern van leesbevordering is lezen in een brede zin. In een wereld waarin globalisering, digitalisering en mediatisering inherent verweven zijn met de dagelijkse realiteit, kan lezen zich niet meer beperken tot boeken. Lezen kent een brede waaier aan variaties, afhankelijk van onder andere ‘taal’, ‘tekst’ en ‘drager’ (De Wit & Esmans 2006). Deze invulling van lezen kan nog het best worden omschreven als multiliteracy.

Hoewel Guthrie (McRae & Guthrie 2009) zich concentreert op het lezen van informatieve teksten en wij kiezen voor een meervoudige geletterdheid, zijn veel van zijn strategieën transfereerbaar. Zijn concept oriented reading instruction onderscheidt vijf factoren:

1. levensechte ervaringen om de intrinsieke motivatie te bevorderen;

2. vrije keuze van teksten om een gevoel van autonomie te creëren;

3. succes om zelfefficiëntie te vergroten;

4. samenwerking om sociale motivatie te verhogen;

5. kennisdoelen stellen om meesterschap te bereiken.

Bovendien wordt in recent onderzoek naar strategieën die de autonome leesmotivatie van leerlingen kunnen bevorderen, ‘autonomieondersteuning’ (bijvoorbeeld: ‘keuzes bieden tussen verschillende leesmaterialen’, ‘inspelen op de interesses van de leerlingen’ , ‘aangeven waarom bepaalde leeractiviteiten belangrijk zijn’) vooropgesteld als een belangrijke promotiestrategie, naast ‘structuur’, ‘betrokkenheid van de omgeving’ en ‘voorlezen’ (De Naeghel 2012).

De motor van groei is volgens de zelfdeterminatietheorie gebaseerd op drie fundamentele basisbehoeften: ‘autonomie’ (optiekeuze, actiekeuze, etc.), ‘relationele verbondenheid’ en ‘competentie’ (beheersing van de taak) (Vansteenkiste, Ryan & Deci 2008). Willen we de leesattitude van onze studenten bevorderen, dan moeten we rekening houden met deze behoeften/voorwaarden.

4. Actieonderzoek

Actieonderzoek sluit als methodologie rechtstreeks aan bij bovenstaande principes. Het is een agogisch instrument voor systematische reflectie en verandering (Ponte 2002). Het gaat hier om een contextgebonden analyse van de eigen leesattitude, waarbij de studenten niet louter als passieve deelnemers in de onderzoeksopzet beschouwd worden. Ze vormen een belangrijke informatiebron als gelijkwaardige partners, die deskundigheid bezitten als betrokken doelgroep.

5

137

28ste HSN-CONFERENTIE

De studenten worden aangestuurd om eerst zelf hun eigen leesattitude te onderzoeken, te exploreren, te beschrijven en kritisch te bekijken (1). Op basis van deze analyse formuleren ze, in groep, drie hoofdproblemen waar ze op stoten, in de vorm van onderzoeksvragen (2). Het beantwoorden van deze onderzoeksvragen verloopt via brainstorming, het raadplegen van vakliteratuur en reflectie (2). Vervolgens ontwerpen we gezamenlijk een actieplan (3) om de gevonden suggesties om de leesattitude bij te sturen uit te proberen. Deze acties worden doorgevoerd en vervolgens gezamenlijk geëvalueerd (4).

5. Verloop

In de praktijk werden twee actiegroepjes opgestart: één groepje studenten lager onderwijs en kleuteronderwijs overlegt op vrijwillige basis en een tweede groepje studenten secundair onderwijs Nederlands doet hetzelfde in het kader van een opleidingsonderdeel.

In een eerste fase probeerden de studenten zicht te krijgen op hun eigen leesattitude door hun leesmotivatie te situeren in onderstaande roos.

Figuur 1: Roos ten behoeve van situering van de leesmotivatie.

Vervolgens achterhalen de studenten wat ze graag zouden willen veranderen aan hun leesgedrag en op welke problemen ze hierbij stoten. Na een selectie formuleren ze die in de vorm van onderzoeksvragen. De studenten beantwoorden deze vragen eerst intuïtief in brainstormsessies via doorschuifsystemen. Een reflectiefase zorgt daarna voor afbakening en structuur. Daarna duiken ze de bibliotheek in om secundaire literatuur te raadplegen die een mogelijk antwoord kan bieden. In een daaropvolgend

138

5. Lerarenopleiding basisonderwijs

overleg leggen de studenten aan elkaar uit wat ze gevonden hebben. Via systematische reflectie met ondersteuning van de lectoren komen ze uiteindelijk tot een aantal concrete acties. Ze houden hierbij in het achterhoofd dat deze acties niet alleen voor zichzelf, maar ook voor hun medestudenten bedoeld zijn. Er volgt ook een reflectiefase na een interventie (een leesevenement op school).

6. Resultaten

De problemen in verband met de eigen leesattitude die het ene groepje benoemde, konden uiteindelijk herleid worden tot:

1. tijdsgebrek;

2. een gebrekkige kennis van het aanbod;

3. een gebrek aan motivatie bij saaie verwerkingsopdrachten.

De drie onderzoeksvragen van het andere groepje luidden:

1. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we meer klassiekers lezen?

2. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we meer interesse krijgen voor verschillende genres?

3. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we meer tijd vinden om te lezen?

De studenten kwamen uiteindelijk tot een hele reeks van mogelijke acties om verandering te brengen in deze situatie. Om een uiteindelijke selectie te maken van projecten die weerhouden werden, brachten we de twee actiegroepjes samen. De studenten kunnen zo over de opleidingen heen met elkaar samenwerken aan een project dat onder andere deel kan uitmaken van hun eigen afstudeeropdracht.

139

28ste HSN-CONFERENTIE

Referenties

Chambers, C. (2011). The Reading Environment: How adults help children enjoy reading . combined with Tell Me: Children Reading & Talk. Woodchester: Thimble Press.

De Naeghel, J., H. Van Keer, M. Vansteenkiste & Y. Rosseel (2012). “The relation between elementary students’ recreational and academic reading motivation, reading frequency, engagement, and comprehension: A self-determination theory perspective”. In: Journal of Educational Psychology Journal of Educational Psychology, vol. 104, nr. 4, p. 1006-1021.

De Wit, D. & D. Esmans (2006). E-cultuur. Bouwstenen voor praktijk en beleid. Leuven: Acco.

McRae, A. & J.T. Guthrie (2009). ‘Promoting reasons for reading: Teacher practices that impact motivation’. In: E.H. Hiebert (ed.). Reading more, reading better. New York: Guilford Press, p. 55-76.

Ponte, P. (2012). Onderwijs en onderzoek van eigen makelij. Onderzoek met en door leraren. Den Haag: Boom Lemma Uitgevers.

Schram, D. (red.) (2013). De aarzelende lezer over de streep. Recente wetenschappelijke inzichten. Delft: Eburon.

Stalpers, C. (2005). Gevormd door leeservaringen : De relatie tussen leesattitude, het lezen van fictie en het voornemen van adolescenten om lid te blijven van de openbare bibliotheek. Proefschrift. Utrecht: Universiteit Utrecht.

Stokmans, M. (2006). ‘Leesattitude: de motor achter leesgedrag?!’ In: D. Schram & A.M. Raukema (red.). Lezen in de lengte en lezen in de breedte. Delft: Eburon, p. 269-289.

Vansteenkiste, M., R.M. Ryan & E.L. Deci (2008). ‘Self-determination theory and the explanatory role of psychological needs in human well-being’. In: L. Bruni, F. Comim & M. Pugno (eds.). Capabilities and happiness. Oxford, UK: Oxford University Press.

140